Dromend over een avontuurlijke zeiltrip over de oceaan had ik jaren geleden al eens het boek Astronavigatie van Henk Bezemer gekocht (dit boek is niet lang geleden vernieuwd uitgebracht door Dick Hughes en Siebren van der Werf). Toen de droom werkelijkheid werd met een trans-Atlantische trip met de driemast topzeilschoener Oosterschelde, was er aanleiding dit boek weer eens ter hand te nemen. Om niet alleen te lezen maar ook te doen heb ik tweedehands een oefen sextant aangeschaft.
Thuis geoefend met positiebepaling door 's ochtend en 's middags de zon te schieten. Maar waar vind je in Nederland nog een vrije horizon? Je kunt dan een kunstmatige horizon gebruiken in de vorm van een bord met slaolie. Maar je moet geen wind hebben want de minste rimpeling van de slaolie geeft een dansend beeld van het spiegelbeeld van de zon waartegen je meet. De plaatsbepaling was dan ook niet zo nauwkeurig met meer dan 60 mijl afwijkend van de meetlocatie.
Aan boord van de Oosterschelde op de oceaan heb je 360o horizon op je heen en geen lichtvervuiling van een stedelijk gebied. Dat maakt het mogelijk om plaatsbepaling op basis van stermeting te doen. Die stermeting moet dan wel binnen de 20 minuten plaatsvinden dat de nautische schemering duurt. Voor een stermeting moet je de ster en de horizon kunnen zien. Als het nog te licht is zie je de ster nog niet en als het te donker is zie je de horizon niet meer.
Voor je stermeting moet je ter voorbereiding een aantal - zeg 7 - navigatiesterren selecteren die in je gebied en op de waarnemingstijd boven de horizon zullen staan, en die redelijk verdeeld zijn over de horizon. Dat doe je op basis van een tabellenboek of een smartphone app. Hoe vind je vervolgens een ster die je wilt meten?
Ik dacht dat je de sterren op basis van het sterrenbeeld herkende waar ze deel van uitmaken. Maar de navigatie sterren zijn de helderste sterren, en de sterren in hun sterrenbeeld zijn nog niet zichtbaar in de nautische schemering. Op basis van de navigatie tabellen of de navigatie app weet je waar je een ster ongeveer kunt verwachten op grond van zijn azimut (locatie op de horizon) en de altitude (hoekhoogte boven de azimut). De locatie op de horizon zoek je op met het kompas en de hoek hoogte bepaal je globaal met 10o per vuist op armafstand. En dan speuren in dat gebied tot de ster verschijnt. De hemel aan de oostzijde is al iets donkerder dan aan de westzijde, waar de zon is ondergegaan. Het is makkelijker en leuker om met zijn tweeën naar de sterren te speuren.
Is een ster zichtbaar, dan snel de hoogte schieten. Dat is ook gemakkelijker met zijn tweeën. De een bedient de sextant en de ander de stopwatch en het schrijfbord. Is de ene ster geschoten, dan hop naar de volgende ster. Van de vooraf geselecteerde sterren kan het zijn dat er enkele niet zichtbaar zijn vanwege wolken. Voor een goede positiebepaling heb je minimaal drie sterren nodig die verdeeld liggen over de horizon.
Een navigatie app maakt het sterrenschieten een stuk gemakkelijker dan alle voorbereidingen via de tabellenboeken en de berekeningen achteraf voor de positiebepaling. De app toont een sterrenkaart met navigatiesterren voor de positie waar je ongeveer bent. Voor een positiebepaling selecteer je sterren en zet ze in een waarnemingsgroep. De sextantmetingen voeg je aan de waarnemingsgroep toe. De sextant correcties heb je al ingevoerd. En de app tekent voor elke waarneming de LOP (Line Of Position). Die lijnen begrenzen het gebied waar je bent. Bij goede metingen en minimaal drie LOP's kun je een positiebepaling maken met een nauwkeurigheid van een mijl of drie (als gecontroleerd tegen de gps-positie van het schip.)
link: Driemast topzeilschoener Oosterschelde
link: astro navigatie app
Kersenhout
Nu heel iets anders. De tweedehands oefensextant zat in een tamelijk gehavende plastic box. Echte sextanten zitten in een houten kistje. Voor Ganpro Maker was het een leuk oefenproject een nieuw kistje te maken voor de oefensextant. We hebben daarvoor kersenhout gebruikt van een kersenboom die na 50 jaar het leven moe was. Na verzagen, drogen en verwerken is daar het volgende kistje uit gekomen.
